Literatura - pojęcia i terminy

Skecz

humorystyczny utwór literacki o charakterze krótkiej scenki dialogowej, przeznaczony do wykonywania na estradzie, zwłaszcza w kabarecie

Sofizmat

wypowiedź o charakterze perswazyjnym, mająca stwarzać pozory poprawnego rozumowania, której celem jest świadome doprowadzenie jej adresata do wyciągnięcia fałszywych wniosków

Sonet

kunsztowny gatunek poetycki, którego wyznacznikiem jest struktura wersyfikacyjna; utwór czternastowersowy o rozmaitych rozwiązaniach stroficznych i rymowych

Strofa

zwrotka, powtarzający się w utworze poetyckim kilku wersowy układ rytmiczny, zwykle o określonym układzie rymów, zorganizowany jako całość i zazwyczaj również wyodrębniony typograficznie

Strumień świadomości

technika pisarska pozwalająca na prezentowanie stanów świadomości bohatera w momencie ich krystalizowania się, bez porządkujących ingerencji narratora;

Styl

zespół własności językowych i kompozycyjnych nie wynikających z ograniczeń narzucanych przez system językowy i nie motywowanych funkcją komunikacyjną;

Synekdocha

typ metafory, w której pojęcie ogólniejsze zastąpione jest bardziej szczegółowym lub na odwrót

Średniówka

przedział międzywyrazowy przypadający w stałym punkcie wersu

Świat przedstawiony

ogół zdarzeń, miejsc i postaci przedstawionych w utworze literackim, pozostający w rozmaitych relacjach do rzeczywistości empirycznej;

Tekst

wypowiedź, najczęściej wielozdaniowa, tworząca zamkniętą i spójną całość treściową; tekst dzieła literackiego, na który składa się linearny układ wyrazów i ich znaczeń

Temat

to, o czym mówi utwór literacki; centralny zespół motywów, któremu funkcjonalnie podporządkowane są pozostałe elementy kompozycyjne dzieła literackiego

Tendencja

teza światopoglądowa, której ilustrację stanowi rzeczywistość przedstawiona w utworze literackim

Styl średni

relatywnie ozdobny, przeznaczony był dla mów okolicznościowych, elegii i poematów

Termin

wyraz, zwrot lub wyrażenie o precyzyjnie wyznaczonej treści i zakresie, funkcjonujące w ramach teorii naukowych

Tło wydarzeń fabularnych

okoliczności wydarzeń rozgrywających się w świecie przedstawionym dzieła literackiego

Tragikomedia

odmiana dramatu o silnie kontrastujących ze sobą motywach tragicznych i komicznych; w erze nowożytnej połączenie elementów tragicznych i komicznych obecne było w twórczości Szekspira

Tragizm

jedna z najważniejszych kategorii estetycznych, będąca w centrum zainteresowania różnych nurtów filozoficznych; tragizm w literaturze oznacza koncepcję człowieka

Traktat

gatunek piśmiennictwa naukowego; dużych rozmiarów rozprawa poświęcona szczegółowemu omówieniu jakiegoś obszernego problemu; gatunek liryki pośredniej, utwór poetycki stylizowany na traktat naukowy

Trzy jedności

zasada obowiązująca w tragedii antycznej i klasycystycznej, nakazująca budować fabułę dramatu wokół jednego wątku (jedność akcji) oraz zamknąć ją w obrębie jednej przestrzeni scenicznej (jedność miejsca) w okresie doby (jedność czasu)

Typ

odmiana postaci literackiej charakteryzująca się jednowymiarowością cech, nierzadko podlegających hiperbolizacji, reprezentatywnej dla określonego środowiska, postawy życiowej czy sposobu myślenia; przeciwieństwo charakteru

Tytuł

umieszczana w tytulaturze nazwa własna publikacji lub jej części, mająca postać litery, wyrazu, zwrotu, wyrażenia lub zdania, nadana przez autora lub wydawcę i nawiązująca do treści utworu

Wallenrodyzm

termin wywodzący się od nazwiska tytułowego bohatera powieści poetyckiej A

Wątek

ciąg zdarzeń fabularnych wyodrębniony ze względu na występujące w nich postaci; wątki tworzą zwykle układ hierarchiczny, w którym wyróżnia się wątek główny i wątki poboczne

Wers

wyodrębniona typograficznie w postaci odrębnej linijki tekstu cząstka utworu poetyckiego, stanowiąca całość rytmiczną i intonacyjną, podstawowy element kompozycji wersyfikacyjnej

Wersyfikacja

ogół odmian wiersza występujących w określonej tradycji literackiej; zajmujący się ich opisem dział poetki, badający rytm i kompozycję stroficzną wiersza

Wiersz

tekst o kształcie rytmicznym zdeterminowanym przez podział na wersy; przeciwieństwo prozy; krótki utwór należący do poezji lirycznej; wers; linijka tekstu o określonej liczbie znaków

Wieszcz

poeta natchniony przez Boga, obdarzony darem przewidywania przyszłości; wywodząca się ze starożytności koncepcja poety

Wywiad

gatunek dziennikarski; odmiana reportażu w postaci rozmowy, zazwyczaj związana z jakimś wydarzeniem, problemem lub zjawiskiem społecznym

Zawiązanie akcji

zdarzenie dające początek akcji utworu, burzące istniejący stan równowagi, ujawniające ukryte sprzeczności głównych bohaterów konfliktu